عکاسی و عکاس‌های نخستین ایران به گونه‌ای با نام ناصرالدین شاه پیوند خورده است. زیرا در زمان ناصرالدین شاه بود که دوربین به ایران آمد و این پادشاه که اهل شعر و هنر هم بود عاشق عکاسی شد و در عکاسی مهارت یافت‫. در آن زمان ابزار عکاسی مانند دوربین و لنز و کاغذ بسیار گران و کمیاب بود و فقط اعیان و خاندان سلطنتی بودند که می‌توانستند بهای این ابزار و آلات گران را بپردازند.

ناصرالدین شاه کنجکاو بود و محیط اطراف خود را با دقت زیر نظر می‌گرفت و از آن‌ها عکاسی می‌کرد‫. عکس‌های او از زندگی دربار و ساخت‌های گوناگون زندگی اجتماعی و سیاسی ایران برای مورخین بسیار جالب است‫. نخستین عکس‌ها از روضه‌خوانی و تعزیه و شکار و سرگرمی‌ها و بازی‌ها و حتی زنان حرمسرا در حالات گوناگون و با لباس‌های متفاوت بخشی از کارهای تصویری ناصرالدین شاه را در بر می‌گیرد‫. به کمک همین عکس‌هاست که ما تصور نسبتا روشنتری از جامعه ایران دوران ناصری در مقایسه با دوران پیش از اختراع دوربین در دست داریم.

شیفتگی ناصرالدین شاه به عکاسی فقط به عکس‌های شخص خودش نبود بلکه او عکاسان دیگر را هم تشویق کرد تا به گوشه و کنار ایران سفر کنند و از زندگی مردم و فضا و حال سایر نقاط برایش عکس بیاورند‫. نتیجه علاقه و تلاش خود شاه و عکاسان دیگر مجموعه بسیار بزرگی از عکس است که اکنون از ایران دوره قاجار از درون دربار و حرمسرای شاه گرفته تا اعیان و رجال و وزرا و وکلا و زنان و مردان روستایی و شهری در کوچه و بازار و خانه‌ها و اماکن دیگر اکنون در دسترس ماست. شاید هم بتوان گفت که ریشه بسیاری از رشته‌های عکاسی دوران ما مانند عکس خبری و مستند و عکس تاریخی و طبیعت ایران هم به همان زمان برمی‌گردد.

علاقه ویژه ناصرالدین شاه فقط به گرفتن و ظهور عکس ختم نمی‌شد. او در انتخاب کاغذ و چاپ عکس و ساختن مجموعه و آلبوم عکس و نگهداری از آن‌ها بسیار دقت می‌کرد. این دقت‌ها مایه آن شده که بسیاری از عکس‌ها بجا بماند که اینک میراثی است بزرگ در شناخت بهتر ایران آن زمان. یکی از کارهای جالب دیگر ناصرالدین شاه گردآوری مجموعه‌هایی از عکس‌های زمان خود اوست‫. برخی از عکس‌ها٬ عکس‌هایی است که خود او می‌گرفته و برخی دیگر از عکس‌ها از کسانی است که او به گوشه و کنار می‌فرستاده است‫.

اخیرا نسخه‌ای از آلبوم مجموعه‌ای از این عکس‌ها در لندن به نمایش گذاشته شد که احتمالا در سال‌های اولیه نیمه دوم قرن ۱۹گردآوری شده است. اطلاعات زیادی دربارۀ این آلبوم در دست نیست جز اینکه گویا این آلبوم یکی از تنها صد نسخه آلبومی است که به دستور شاه تهیه شده بود و او این آلبوم‌ها را به نشانه سپاس از خدمات رجال و اعیان به آن‌ها هدیه می‌کرده است‫.‬

نسخه‌ای که در لندن به نمایش درآمده خود ناصرالدین شاه به صدراع‍ظم وقت مستوفی الممالک هدیه داده بود. مستوفی الممالک این نسخه را به دوستش حاج فتح‌الملک جلالی داده بود و سرانجام پروفسور فتح‌الله جلالی این آلبوم را به شوهر هنگامه جلالی٬ یعنی دامادش شادروان کاوه گلستان عکاس برجسته ایران٬ هدیه کرده بود. هنگامه گلستان که صاحب این آلبوم است می‌گوید بسیار کوشیدیم تا در باره این آلبوم و آلبوم‌های اهدایی ناصرالدین شاه که گویا صدنسخه بوده آگاهی‌های بیشتری به دست آوریم اما به نتیجۀ چندانی نرسیدیم.

ایران ناز: در هر حال بازشدن صفحات این آلبوم به روی همگان فرصتی است که با آن دوره از تاریخ ایران و بویژه رابطه ناصرالدین شاه با عکس و عکاسی و ذوق او در این حرفه آگاهی بیشتری به دست آوریم‫. این آلبوم در گالری رزعیسی در لندن به نمایش گذاشته شده است‫.‬ از شما دوستان دعوت می‌کنیم عکس‌های این آلبوم که در سایت جدید آنلاین منتشر شده را در ادامه ایمیل ببینید‫.‬

آلبوم اهدایی ناصرالدین شاه



ناصرالدین شاه در کنار کره جواهرنشان



جلوس شاه بر تخت مرمر. مراسم سلام عید نوروز در کاخ گلستان



کاخ گلستان



عید فطر در حضور شاه



ناصرالدین شاه در شکارگاه



مراسم سلام عید قربان، مقابل تخت مرمر در کاخ گلستان



ناصرالدین شاه در کاخ صاحبقرانیه



ناصرالدین شاه در اردوگاه



ضیافت در حضور عباس میرزا، برادر ناصرالدین شاه



ناصرالدین شاه در میدان اسب دوانی دوشان‌تپه



ناصرالدین شاه در مهمانی آشپزهای دربار



مهمانی آشپزهای دربار



تالار آینه، کاخ گلستان



لباس های جواهرنشان



تعزیه در تکیه دولت



امین اشرف در حضور امین السلطان، نخست وزیر



انشاء نامه برای ناصرالدین شاه



در حضور شاه



امیران ارتش سوار بر اسب



ماموران خزانه داری در حضور ناصرالدین شاه



نصرت الدین میرزا سالارالسلطنه، فرزند ناصرالدین شاه با خدمتکاران دربار



زنان برای دیدار با ناصرالدین شاه صف کشیده اند



زنان در مسجد



عمارت سلطنتی در شاهستانک



گروه نوازندگان



تماشای کشتی در مراسم عید نوروز، کاخ گلستان



عشایر



زنان عشایری



شهروندان ارمنی